کود زعفران: معرفی بهترین کود | زمان کوددهی | نحوه مصرف

زعفران گیاه علفی است که در گروه زنبقیان قرار می گیرد. معروف به گران‌ترین و خوشبوترین ادویه جهان است و در آشپزی، طب سنتی، مصارف دارویی و … کاربردهای بسیاری دارد. پیاز این گیاه دارای پوشالی قهوه‌ای رنگ در قسمت رویی است که پیاز را نگهداری می‌کند. زعفران گیاهی چند ساله و علفی است که در اوایل پاییز گل می دهد. زعفران دارای یک ساقه زیرزمینی است با نام corm که کشاورزان به آن پیاز زعفران می­ گویند. ارتفاع گیاه در طول دوره رشد رویشی زعفران بین ۱۰ تا ۳۰ و گاها 50 سانتی‌متر می رسد. در زمان رشد از وسط پیاز یا قاعده‌ ساقه، تعدادی برگ باریک و بلند خارج می‌شوند، سپس ساقه‌ای گلدار از وسط برگ ­ها بیرون‌ آمده که به یک تا سه گل منتهی می‌شود.گل‌های زعفران دارای ۶ گلبرگ بنفش‌، یاسی و گاها ارغوانی رنگ است. کلاله­ ها که به رنگ قرمز هستند قسمت قابل استفاده و اصلی زعفران بوده که دارای بویی معطر و طعم کمی تلخ است. و همچنین کلاله ها دارای درصد بالایی از کربوهیدرات، چربی، املاح، پروتئین، و ویتامین هاست و مصارف مختلف غذایی، دارویی، مواد آرایشی، عطرسازی و رنگ­ های طبیعی نساجی و…. دارد. زعفران به علت داشتن اسانس و رنگدانه، علاوه بر رنگ زیبا، دارای عطر، رایحه و طعمی مطلوب است.

خواص زعفران چیست؟

آرام بخش، خلط آور، نشاط آور، تحریک کننده معده، برطرف کننده اسپاسم و قاعده آور.

در علم و طب نوین نیز خواص زیر برای زعفران مشخص شده است:

کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون و همچنین به عنوان داروی ضد سرطان.

زعفران نیز مانند سایر گیاهان دارای اقلیم مطلوب برای رشد است، رشد این گیاه ارزشمند در مناطق خشک و نیمه گرمسیر (مانند مناطق شرق کشور ایران) بسیار مطلوب است. محدوده دمایی مناسب برای رشد این گیاه 15 -درجه سانتی گراد در زمستان تا 40 درجه در تابستان می ­باشد. بهترین رشد و عملکرد زعفران در خاک های هوموس دار با بافت متوسط لومی است اما زعفران عموما در اکثر خاک­ها اعم از سبک و شنی و یا رسی و سنگین قابلیت رشد دارد. برداشت زعفران از قدیم تا به حال با دست و به صورت فعالیت جمعی کشاورزان انجام می­ شده است و کار سختی در برداشت محسوب می ­شود (در کشاورزی مدرن حال حاضر دستگاه هایی برای برداشت مکانیکی گل زعفران طراحی شده است). به صورت کلی زادگاه زعفران را کشور ایران می­ دانند و از دیرباز ایران بزرگ ترین صادرکننده این گیاه ارزشمند و مشتقات آن به سایر کشورهای جهان بوده است. اگرچه هم­ اکنون کشورهایی همچون آمریکا، کانادا و چین و …. نیز از تولیدکنندگان عمده این گیاه با ارزش به شمار می­ آیند.

مراحل رشد در گیاه زعفران

رشد زعفران شامل چند فاز و دوره می باشد:

دوره بیداری گیاه زعفران: دوره ی بیداری زعفران در مناطق گرمسیر و سردسیر متفاوت است. و یک دوره بین 5 تا 8 ماه را شامل می شود، در طول دوره ی بیداری گیاه دو مرحله شدت رشد و توقف رشد را طی می کند:

مرحله شدت رشد: از اوایل پاییز تا اواخر زمستان ( اواخر بهمن ماه) هر سال ادامه دارد، با اولین آبیاری ریشه ها در کف پیاز مادری در زیر زمین شروع به رشد کرده و با جذب آب و مواد غذایی از خاک به مرور بزرگ می شود. در مرحله بعدی گل ها پدیدار شده، پیاز مادر پس از پایان گلدهی کوچک تر شده و جسم خود را به پیاز دختری که بر بالای او و در قسمت انتهای لوله گل قرار دارد منتقل می کند؛ در نهایت در اواخر بهمن ماه دیگر از پیاز مادر و ریشه های آن اثری نخواهد بود.

مرحله توقف رشد: این مرحله در پایان زمستان (اوایل اسفند ماه) تا خشکیدن برگ ها طول می کشد، رشد برگ ها متوقف شده و ریشه وجود ندارد و در حقیقت زندگی گیاه متوقف است اما حفظ رطوبت خاک که از طریق آبیاری های اسفند صورت می گیرد برای حفظ درشتی پیاز های دختر که در این زمان تبدیل به پیاز مادر شده اند، خیلی مهم است.

دوره خواب گیاه زعفران: این دوره با توجه آب و هوای منطقه از نیمه های اردیبهشت تا مهر ادامه دارد. در دوره خواب، پیاز زعفران دو مرحله خواب حقیقی و خواب ظاهری را طی می کند.

خواب حقیقی:

این مرحله در یک بازه زمانی دو ماهه طی می شود که از حدود نیمه اردیبهشت ماه تا نیمه تیرماه است و خواب کامل پیازها در این زمان است. خواب حقیقی مرحله انتقال پیازها هم هست زیرا در این مرحله هیچ آسیبی به پیازها وارد نمی شود.

خواب ظاهری :

نیمه اول تیرماه تا حداکثر نیمه شهریور ماه خواب ظاهری طول می کشد. اولین نشانه های رشد برگ و ساقه ها هم در داخل جوانه ها به وجود می اید. و سپس بعد از حدود یک ماه از گذشت خواب حقیقی (اواسط تا اواخر مرداد ماه) اندام های قسمت گل یعنی همان پرچم و مادگی ظاهر می شوند. با وجود اینکه این مرحله هم خواب نامیده می شود، اما عملا پیازها بیدار بوده و فعالیت های فیزیولوژیک در آن ها در حال انجام است.

کود زعفران چیست؟

همانطور که در تعریف کود آمده است، به هر ماده ­ی طبیعی و آلی (کودهای آلی و بیولوژیک)  یا معدنی (کودهای شیمیایی) با منشاء طبیعی یا مصنوعی که به خاک یا گیاه اضافه شود و حاوی مواد مغذی و عناصر غذایی ماکرو و میکرو مورد نیاز گیاهان باشد، کود گفته می شود. از این رو هر ماده کودی که به گیاه زعفران داده شود، چه به صورت چالکود، همراه با آب آبیاری، محلول پاشی برگی، بذر مال و آغشته سازی پیاز زعفران قبل از کشت و …. کود زعفران گفته می شود. کوددهی به زعفران متناسب با نیازهای غذایی این گیاه بوده و با توجه به آزمون خاک بستر کشت زعفران، نیازهای غذایی گیاه زعفران به عناصر ماکرو و ریز مغذی ها، شرایط آب و هوایی و محیطی منطقه کشت زعفران، شرایط عمومی زارع در منطقه مورد کشت، مدیریت تلفیقی آبیاری و کنترل آفات و امراض و ….  متفاوت خواهد بود.

بهترین کود برای زعفران؟

همان طور که اشاره شد نیازهای غذایی گیاه زعفران طیفی از عناصر ماکرو ( ازت، فسفر، پتاسیم، منیزیوم، گوگرد) و عناصر میکرو (آهن،  روی، مس، بور، کلسیم و….. ) را در بر می ­گیرد. بهترین کود برای زعفران باید با توجه به مرحله رشد گیاه و نیازهای غذایی گیاه در آن مرحله و البته شرایط خاک بستر کشت زعفران استفاده شود. کوددهی زعفران یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در اولویت اول کاشت زعفران قرار بگیرد. بهترین کود برای زعفران کودی است که به رشد رویشی و زایشی زعفران کمک کرده و در نهایت افزایش حجم پیاز، افزایش گلدهی، و افزایش عملکرد گیاه زعفران را در پی داشته باشد. همچنین کود مناسب برای گیاه زعفران باید مقاومت این گیاه را در برابر تنش­ های محیطی از جمله گرمای زیاد، سرما، تنش­ های آبیاری، خشکی و ….. بالا ببرد.

حال با هم نگاهی به مراحل مختلف کوددهی به مزارع زعفران را مرور می کنیم:

اولین مرحله استفاده از کود در زمین تحت کشت زعفران باید قبل از کشت انجام شود و در این مرحله باید از کودهای دامی ( کودهای دامی و مرغی) استفاده شود. توجه ویژه به پوسیدگی کامل این کودها بسیار اهمیت دارد زیرا در صورت عدم پوسیدگی کامل، این کودها باعث ایجاد سوزندگی در گیاه زعفران خواهد شد.

کود دهی در مرحله زایچ آب:

پس از برداشت گل های زعفران از مزرعه، آبیاری انجام می شود و به اولین آبیاری بعد از برداشت گل های زعفران زایچ آب می‌گویند. کودی که همراه با این آبیاری به مزرعه زعفران تزریق می شود کود زایچ آب نام دارد. آبیاری مرحله زایچ آب در مزرعه زعفران اهمیت زیادی دارد زیرا که پیازهای زعفران موجود در خاک را برای تکثیر ( اصطلاحا بچه‌زایی)، ریشه‌زایی و تولید برگ ها در فصل زراعی  پیش رو آماده می‌کند. عناصر غذایی که در هر مرحله از رشد گیاه زعفران به مزرعه داده می شود در مراحل مختلف رشد مورد نیاز است به عنوان مثال: عنصر ازت در رشد رویشی برگ ها یا همان سبزینگی و برگ­ دهی ضروری است، عنصر فسفر در رشد اندام های زیرین گیاه که همان پیازهای زعفران موجود در خاک هستند، ریشه‌زایی و درشت شدن پیاز زعفران و افزایش کیفیت در پیازها و بالا رفتن سرعت تکثیر پیازها تاثیرگذار است؛ عنصر پتاسیم هم در مرحله زایچ آب مورد استفاده قرار می گیرد و هم در سایر مراحل رشد به عنوان یکی از عناصر ماکرو مورد نیاز گیاه استفاده می گردد.

بعد از زایچ آب برگ‌ها به سرعت رشدمی کنند در این زمان عموما هوا با کاهش دمای شدید مواجه می شود و اینک دومین مرحله کوددهی قابل انجام است که عموما در اسفند ماه و یا نهایتا شروع فصل بهار (فروردین ماه) انجام می­ گیرد.عمدتا در محلول پاشی های برگی از آمینواسیدها و کودهای آلی (همانند کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص گیاه زعفران)، به همراه کودهای حاوی عناصر ریزمغذی و… استفاده می شود. استفاده از کودهای آلی و همچنین آمینواسیدها تا حد زیادی از خطرات سرمازدگی گیاهان زعفران را حفظ می کنند. کودهای ازته (کودهای آلی مایع رویش سبز که حاوی مقدار ماده آلی و نیتروژن مورد نیاز گیاه است) به مقدار توصیه شده توسط کارشناسان کمک می کند تا گیاه برگ‌های بلندتر و سالم تری داشته و  جذب عناصر غذایی و فتوسنتز بهتری در گیاه رخ دهد. پتاسیم (موجود در کودهای آلی مایع غنی شده  NKS رویش سبز) یکی از ترکیباتی است که می‌تواند بر گلدهی زعفران تأثیر بگذارد همچنین پتاسیم یکی از عناصر اصلی و مهم برای تقویت گیاه زعفران است.

کودهای محلول پاشی

یکی از اصلی ترین وظایف برگ گیاهان علاوه بر انجام فتوسنتز، رساندن عناصر غذایی محلول پاشی شده بر روی برگ ها به دیگر اندام های گیاه است. برگ‌های گیاه زعفران همانند سایر گیاهان دارای روزنه های فراوانی در سطح خود است و جذب عناصر غذایی از طریق محلول‌پاشی با همین روزنه ­ها انجام می­ گیرد. بعد از برداشت گل های زعفران و شروع زمستان پیازها وارد فاز تکثیری شده و شروع به تشکیل پیازهای دختری می کنند و کم کم ریشه ی پیاز مادری از بین می‌رود در این حالت چون ارتباط ریشه ها با خاک قطع شده است در نتیجه جذب عناصر غذایی مورد نیاز برای ادامه حیات گیاه زعفران از خاک انجام نمی گیرد. در این حالت به کمک محلول پاشی عناصر غذایی و به صورت تغذیه ی برگی و انتقال مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه از راه برگ ها، پیازهای زعفران تقویت شده تا بتوانند وارد مرحله ی بعدی رشد خود شوند. پیاز زعفران برای رسیدن به مرحله ی گل دهی باید به وزنی در حدود ۸ گرم برسد. پیازهای زعفران با وزن کمتر از این حدود باعث افت شدید در گل دهی مزرعه می شوند.

کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز

از بارزترین تاثیرات کودهای آلی مایع رویش سبز افزایش دسترسی به عناصر و مواد غذایی برای گیاه است و همین امر در مورد زعفران باعث افزایش وزن پیاز زعفران شده و به تولید گل و محصول با کیفیت تر می انجامد و نیز سلامت پیاز زعفران را در خاک و ماندگاری در فصل زراعی بعدی تامین می کند. کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز مخصوص زعفران با فرمولاسیون ویژه ی خود که حاوی عناصر نیتروژن – پتاسیم و گوگرد است علاوه بر تامین این عناصر غذایی ماکرو برای گیاه زعفران، به علت وجود ترکیبات گوگردی محلول از آفات و امراض گیاه زعفران جلوگیری نموده و همچنین بوی خاص ناشی از وجود گوگرد خاصیت دورکنندگی برای حشرات و جوندگان موذی (همچون موش، ملخ و … ) را در مزارع زعفران دارد. همچنین کود آلی مایع رویش سبز به جذب سایر عناصر غذایی مانند: روی ، مس،  فسفر،  کلسیم،  منیزیوم ، منگنز،  بور و …… از طریق مکانیسم کی لیت کنندگی تیوسولفات ها و پلی سولفیت­ های موجود در کود کمک می کند. این مواد معدنی می توانند فعالیت میکروارگانیسم­ های خاک و اثر کود در ثمردهی محصول را بهبود بخشند. کودهای آلی مایع رویش سبز با افزایش انحلال عناصر غذایی ماکرو و میکرو نیاز مصرفی گیاهان به این عناصر را تامین می کنند. پتاسیم در بین عناصر غذایی به خاطر متحرک بودن و حلالیت در بافت های گیاهی عنصر متمایزی به حساب می آید. کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز حاوی عناصر آلی و گوگرد محلول می باشد و باعث افزایش عملکرد در سه بخش مهم یعنی تقویت گیاهان، دفع آفات، کنترل قارچ ها و اصلاح خاک می شود .

حفظ باروری خاک یکی از عوامل کلیدی در کشاورزی پایدار به شمار می‌رود. باروری خاک شامل حاصلخیزی خاک و عواملی است که بر رشد گیاه تاثیر می گذارد که همواره مواد آلی بیشترین تاثیر را در این خصوص دارا می باشد. کودهای آلی مایع رویش سبز باعث اصلاح بافت خاک شده و به جذب بیشتر مواد غذایی کمک می کنند و این شرایط رشد ریشه گیاهان را بهبود بخشیده و حجم ریشه را افزایش می دهد. تجمیع خواص کودهای آلی مایع رویش سبز به صورتی است که از ساختار خاک تا تقویت ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی خاک و گیاه را شامل می شود.

کمبود فسفر و نیز کارایی جذب پایین این عنصر در خاک‌های با pH بالا، یکی از مشکلات مهم در سیستم‌های زراعی مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. افزایش کودهای آلی مایع رویش سبز  به خاک این کمبود فسفر را جبران کرده و به افزایش جذب این عنصر در گیاهان کمک می کند.

کودهای آلی مایع رویش سبز در از بین بردن قارچ ها و باکتری های آسیب زای گیاهی کمک بسزایی دارند. مصرف کودهای آلی رویش سبز از آلودگی های بیسیک قارچی در خاک جلوگیری می کند. عناصر غذایی نیتروژن، پتاسیم، گوگرد و…. چون در کودهای آلی به میزان استاندارد وجود دارد لذا از گسترش بیماری های قارچی در محیط خاک و ریشه گیاهان جلوگیری می کند. کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز از آنجا که منبع بسیار غنی از عناصر غذایی هستند و همچنین در دسترس قرار گرفتن عناصر غذایی را افزایش می دهند، لذا نیاز به مصرف کودهای شیمیایی را کاهش داده و از طرفی به دنبال تقویت گیاه مقابله با آفات را تقویت کرده و نیاز به سموم و آفتکش ها را کم می کند. یکی از ویژگی های بارز کودهای آلی رویش سبز در اصلاح ساختار خاک افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک است که همین امر موجب می شود گیاه در برابر تنش های خشکی و کم آبی مقاوم بوده و همچنین باعث مصرف بهینه آب آبیاری در مراحل رشد گیاه می شود.

کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز هم به صورت آبیاری و هم محلول­ پاشی در گیاه زعفران مورد استفاده قرار می گیرند.

جدول کود دهی زعفران: مقدار مصرف و زمان مناسب کود دهی؟

زعفران گیاهی علفی و چند ساله است که پس از کاشت، و طی کردن مراحل رشد رویشی و پس از وارد شدن به فاز زایشی می تواند بین 7 تا 10 سال متوالی محصول دهد. با هم مروری کلی به مراحل داشت در مزارع زعفران می پردازیم.

آبیاری زعفران

انجام آبیاری برای گیاه زعفران موجب تحریک گیاه شده و در واقع زعفران را از خواب بیدار کرده و دوره های رشد را آغاز می کند.

آبیاری اول:عموما در پاییز (در اوایل مهرماه) انجام می شود و عمل سله شکنی سطح خاک پس از این آبیاری انجام می شود.

آبیاری دوم (زایج آب): این آبیاری عموما یک ماه بعد از آبیاری اول انجام شده و همراه با این آبیاری سرک کود ازت در مزرعه انجام  می­ شود. رشد و توسعه ریشه های پیاز زعفران و رشد و نمو گیاه و درشت کردن پیازهای دختری در همین دو مرحله از آبیاری انجام می گیرد.

آب سوم یا آبیاری وجین: در اواخر زمستان (عموما در اسفندماه) آبیاری سوم انجام می شود. در این فصل به علت بارش ها و رطوبت فصل پاییز و زمستان معمولا علف های هرز در مزرعه به تعداد زیادی رشد کرده اند، آبیاری در این زمان به نرم تر شدن خاک مزرعه و وجین کردن علف های هرز کمک زیادی می کند.به همین علت آبیاری سوم مرسوم به آبیاری وجین شده است.

آب چهارم: این آبیاری در آخر زمستان (اسفند ماه) انجام شده، و به حفظ رطوبت پیازهای دختری در خاک و درشتی شدن آن ها بسیار کمک می کند.

آب پنجم (زرد آب): زرد آب تقریبا می توان گفت آخرین آبیاری انجام شده در مزرعه زعفران است (البته شرایط آب و هوایی منطقه تحت کشت زعفران در این مورد بسیار تاثیر گذار است). این مرحله قبل از زرد شدن برگ های زعفران انجام می شود، و معمولا در شروع فصل بهار (فروردین ماه) صورت می گیرد.

مراحل آبیاری و تعداد دفعات مورد نیاز برای آبیاری گیاه زعفران به اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه ی کشت زعفران وابسته بوده و همچنین میانگین دمای منطقه و بارش های جوی در انجام مراحل آبیاری زعفران تاثیرگذار است.

کود دهی زعفران

زعفران گیاه منعطف و مقاومی است و با یک رویکرد صحیح و معقول تغذیه ای رشد بسیار مناسب و عملکرد بالایی را خواهد داشت. استفاده مناسب و با دستورالعمل­ های کاربردی از کودهای آلی علاوه بر افزایش حاصلخیزی خاک، عملکرد بالای محصول زعفران را به دنبال خواهد داشت. نکته ی بسیار مهم در خصوص انتخاب کود ها و دستورالعمل مصرفی کود در زعفران، انجام آزمایش و آنالیز خاک مزرعه است. تحلیل نتایج آنالیز خاک به فهمیدن نیاز غذایی مزرعه و کمبودهای احتمالی کمک شایانی می کند.

جدول کود دهی زعفران با استفاده از کودهای آلی مایع غنی شده رویش سبز

برای ضدعفونی نمودن پیاز زعفران برای کشت مجدد مقدار 4 لیتر در هزار لیتر آب، به صورت محلول پاشی بر روی پیاز زعفران انجام می گردد.

نکته حائز اهمیت در برنامه کوددهی برای زعفران، توجه به سن پیاز زعفران و سن مزرعه (مزارع نوزاد که امکان یک یا دو نوبت آبیاری دارند، مزارع جوان 1 الی 4 ساله که امکان یک تا دو نوبت آبیاری دارند، مزارع متراکم و مسن 5 ساله به بالای زعفران)، تراکم کشت، شرایط اقلیمی منطقه، و ….. است که نیازهای غذایی گیاه زعفران را به مواد و عناصر غذایی متفاوت می کند.