درخت پسته یکی از ارزشمندترین محصولات باغی ایران است که نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی کشور دارد. با این حال، بیماری های مختلف می‌توانند سلامت درخت و کیفیت محصول را به‌طور جدی تهدید کنند. شناخت انواع بیماری های پسته، نشانه‌های آن‌ها و روش‌های پیشگیری و کنترل، گامی اساسی در جهت حفظ عملکرد و افزایش بهره‌وری باغ است. در این مقاله به طور جامع با رایجترین بیماری های پسته و راهکارهای مقابله با آن‌ها آشنا می‌شویم.
| دسته‌بندی بیماری های پسته | نمونه‌ها / علائم | راهکارهای پیشنهادی |
|---|---|---|
| بیماری های قارچی | گموز، ورتیسیلیوم، لکه برگی، سفیدک پودری | نهال مقاوم، آبیاری صحیح، ضدعفونی خاک و ابزار |
| بیماری های باکتریایی و ویروسی | دایبک، نماتد ریشه‌گرهی | هرس به‌موقع، حذف شاخه‌های آلوده، نهال سالم |
| نشانه های بیماری های پسته | زردی برگ، صمغ تنه، لکه سیاه میوه، خشکیدگی شاخه | پایش مداوم، اقدام سریع در صورت مشاهده علائم |
| پیشگیری و کنترل | استفاده از دشمن طبیعی، سمپاشی هدفمند | برنامه‌ریزی فصلی، ترکیب روش‌های زیستی و شیمیایی |
آشنایی با انواع بیماری های درخت پسته
درختان پسته با طیف گسترده‌ای از بیماری ها مواجه هستند که می‌توانند به شدت بر عملکرد و کیفیت محصول تأثیر بگذارند. شناخت این بیماری ها برای مدیریت صحیح باغات پسته ضروری است.
بیماری های قارچی پسته
- پوسیدگی ریشه‌ای فیتوفتورا (گموز یا انگومک): یکی از خطرناک‌ترین بیماری های قارچی پسته است که به ریشه‌ها حمله می‌کند و جریان آب و مواد مغذی در درخت را مسدود می‌کند. علائم شامل ترشح صمغ از طوقه، سبز خشک شدن درخت و پوسیدگی ریشه‌هاست. در صورت آلودگی بیش از نصف طوقه، احتمال نجات درخت بسیار کم می‌شود.
- پژمردگی ورتیسیلیومی: قارچی است که از طریق ریشه وارد می‌شود و آوندهای چوبی را مسدود می‌کند، باعث پژمردگی ناگهانی شاخه‌ها در یک طرف درخت می‌شود. این قارچ می‌تواند تا ۲۰ سال در خاک زنده بماند و مجدداً فعال شود. تیرگی آوندهای چوبی از نشانه‌های مشخص آن است.
- لکه برگی آلترناریایی: باعث ایجاد لکه‌های سیاه روی برگ‌ها و میوه‌های پسته می‌شود که به مرور کیفیت محصول را کاهش می‌دهد.
- سفیدک پودری: این بیماری با ایجاد پوشش سفید و پودری روی برگ‌ها شناخته می‌شود و مانع از فتوسنتز مناسب درخت می‌گردد.
- بیماری گموز پسته: بیماری گموز یکی از خطرناک‌ترین بیماری های پسته است که باعث ترشح صمغ از تنه و شاخه‌های درخت می‌شود. این بیماری معمولاً ناشی از حمله قارچ‌ها و باکتری‌ها به بافت‌های داخلی درخت است و می‌تواند منجر به خشک شدن شاخه‌ها و حتی مرگ درخت شود. علائم گموز شامل تورم، ایجاد زخم‌های مرطوب و خروج صمغ به رنگ زرد یا قرمز از محل‌های آلوده است.
نقل قول:
Small powdery white patches on leaves and fruit which can expand to cover the entire leaf or fruit surface; small black fungal fruiting bodies are often visible in the white patches. “Source“
ترجمه: لکه‌های کوچک پودری سفید روی برگ‌ها و میوه‌ها که می‌توانند گسترش یافته و کل سطح برگ یا میوه را بپوشانند؛ اندام‌های میوه‌ای کوچک سیاه‌رنگ قارچی اغلب در لکه‌های سفید قابل مشاهده هستند.
بیماری های ویروسی و باکتریایی پسته
- بیماری دایبک (سرخشکیدگی): بیماری باکتریایی است که معمولاً بر اثر هرس نادرست ایجاد می‌شود و باعث ترشح صمغ زیاد و ایجاد لکه‌های دوده‌ای روی شاخه‌ها می‌شود. این بیماری می‌تواند به طور متوسط ۲۸ درصد درختان باغ‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
- نماتد ریشه گرهی: نوعی آفت ریشه‌ای است که با ایجاد غده‌های متعدد روی ریشه‌های جوان، جذب آب و مواد غذایی را مختل می‌کند و زمینه را برای ورود بیماری های دیگر فراهم می‌کند.
مقاله مرتبط: نماتد پسته و راهکارهای پیشگیری و کنترل
نشانه‌های ظاهری بیماری های پسته
تشخیص به موقع بیماری های پسته نیازمند آشنایی با نشانه‌های ظاهری آن‌ها است. باغداران باید این علائم را بشناسند تا بتوانند در مراحل اولیه، اقدامات لازم را انجام دهند.
زرد شدن و ریزش برگ‌ها
زرد شدن برگ‌های درخت پسته یکی از شایعترین نشانه‌های بیماری است. در ابتدای بهار، زرد بودن برگ‌ها به مقدار کم طبیعی است، اما زردی غیرطبیعی معمولاً از انتهای برگ شروع شده و به تدریج کل سطح برگ را فرا می‌گیرد. این نشانه می‌تواند ناشی از کمبود عناصر غذایی، تنش شوری، آب و گرما باشد. در بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی، آب و هوای خنک بهار و تابستان‌های معتدل باعث تشدید بیماری می‌شود. این بیماری با مسدود کردن بافت چوبی، باعث ریزش برگ‌ها و حتی مرگ ناگهانی درخت می‌شود.
ترشح صمغ از طوقه و تنه
ترشح صمغ از طوقه و تنه، نشانه بارز بیماری گموز پسته است. در ابتدا، شیرابه‌ای شفاف و عسلی رنگ از پایین تنه ترشح می‌شود که به تدریج قهوه‌ای و سیاه می‌شود. به همین دلیل به آن “شیره سیاه” می‌گویند. با پیشرفت بیماری، بافت‌های سطحی پوست و چوب در قسمت‌های آلوده قهوه‌ای شده و اندام‌های هوایی درخت دچار ضعف عمومی میشوند.
لکه‌های سیاه یا قهوه‌ای روی میوه
سیاه شدن پسته از مشکلات مهم باغات است که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. آفتاب‌سوختگی، یکی از دلایل اصلی این عارضه است که معمولاً در تیر و مرداد رخ می‌دهد. بیماری بلایت نیز باعث ایجاد ضایعات سیاه روی میوه می‌شود. این لکه‌ها ابتدا کوچک بوده و به تدریج بزرگ شده و با یکدیگر ادغام میشوند و در نهایت کل میوه سیاه می‌شود.
خشک شدن شاخه‌ها و سرشاخه‌ها
سرخشکیدگی پسته یکی از بیماری های جدی است که در شرایط نامطلوب رشدی گسترش می‌یابد. علائم اولیه آن به صورت رشد ضعیف و سیاه شدگی پوست در سرشاخه‌ها ظاهر می‌شود. با پیشرفت بیماری، لکه‌های کوچک سیاه‌رنگ در سطح پوست شاخه‌های آلوده ظاهر شده و به تدریج تمام شاخه خشک می‌شود. این بیماری معمولاً از بالای درخت شروع شده و به تدریج به پایین تنه گسترش می‌یابد. آفاتی مانند سوسک سرشاخه‌خوار و پروانه چوب‌خوار نیز از دلایل خشک شدن شاخه‌ها هستند.
نقش شرایط اقلیمی در شیوع بیماری های پسته
شرایط آب و هوایی تأثیر مستقیمی بر شیوع بیماری های پسته دارد. در آب و هوای مرطوب، بیماری های قارچی مانند آلترناریا و سپتوریا شیوع بیشتری می‌یابند. باغ‌های نزدیک رودخانه یا زمین‌هایی که به روش غرقابی یا بارانی آبیاری میشوند، مستعد ابتلا به بیماری لکه برگی آلترناریایی هستند.
در صورتی که درجه حرارت خاک و یا پوست درخت آلوده بالاتر از ۳۲ درجه سانتی‌گراد شود، رشد قارچ فیتوفترا به سرعت کم و در حرارت بیشتر از ۳۶ درجه سانتی‌گراد تقریباً متوقف می‌شود، که نشان‌دهنده اهمیت دما در کنترل این بیماری است.
بیشتر بدانید: آفات درخت پسته: کنترل و مدیریت
روش‌های پیشگیری از بیماری های پسته
پیشگیری از بیماری های پسته، اساس موفقیت در باغداری این محصول ارزشمند است. با اقدامات پیشگیرانه مناسب، می‌توان از بروز بسیاری از بیماری ها جلوگیری کرد و باغی سالم و پربار داشت.
هرس اصولی و حذف شاخه‌های آلوده
هرس اصولی درختان پسته باعث کاهش تراکم شاخه‌ها و بهبود نور و هوا در تاج می‌شود که باردهی را افزایش می‌دهد. حذف شاخه‌های بیمار و خشک برای کاهش منبع آلودگی ضروری است. برای کنترل شانکر، شاخه‌های آلوده تا ۱۰ سانتی‌متر پایین‌تر قطع و با بردوفیکس ضدعفونی شوند. بهترین زمان هرس، زمستان و در خواب درخت است.
استفاده از نهال‌های سالم و مقاوم
انتخاب و استفاده از نهال‌های سالم و مقاوم، اولین خط دفاعی در برابر بیماری های پسته است. نهال‌ها باید از نهالستان‌های دارای گواهی بهداشت تهیه شوند. در واقع، برخی از ارقام پسته به طور طبیعی نسبت به بیماری های رایج مانند پوسیدگی فیتوفتورای ریشه و زوال پسته مقاوم‌تر هستند.
هنگام انتخاب نهال، باید به نکات زیر توجه کرد:
- نهال‌ها باید دارای تنه و طوقه سالم و عاری از شانکر و خوردگی ناشی از آفات و بیماری ها باشند.
- برگ‌ها نباید علائم زردی، سوختگی، خوردگی و غیره داشته باشند.
- ریشه نباید علائمی مانند له شدن، سیاه شدن، خشکی یا پوسیدگی داشته باشد.
ضدعفونی خاک و ابزار باغی
ضدعفونی خاک و ابزار باغی از اقدامات مهم پیشگیری بیماری های پسته است. قبل از کاشت، خاک را با متیل بروماید ضدعفونی کرده و پس از تهویه اقدام به کاشت کنید. همچنین بهتر است باغ در زمین‌های بدون سابقه آلودگی احداث شود. ابزار باغبانی را باید با الکل ۷۰٪، محلول سفیدکننده یا ضدعفونی‌کننده‌های خانگی به طور منظم و به ویژه پس از کار روی گیاهان آلوده، ضدعفونی کرد تا از انتقال بیماری جلوگیری شود.
مدیریت صحیح آبیاری و زهکشی
مدیریت صحیح آبیاری برای پیشگیری بیماری های پسته حیاتی است. آبیاری بیش از حد باعث پوسیدگی ریشه و آبیاری ناکافی باعث پژمردگی نهال می‌شود. سیستم آبیاری قطره‌ای توصیه می‌شود تا آب مستقیم به ریشه برسد و هدر نرود. خشکی در اواخر بهار باعث افزایش پسته‌های پوک و آلودگی به افلاتوکسین می‌شود، بنابراین آبیاری مناسب به ویژه در تیرماه اهمیت زیادی دارد.
مقاله پیشنهادی: آبیاری پسته – اصول آبیاری و مدیریت منابع
درمان و کنترل بیماری های پسته
مبارزه با آفات و بیماری های پسته نیازمند رویکردی جامع و هوشمندانه است. کشاورزان پیشرو امروزه از روش‌های متنوعی برای مدیریت این چالش‌ها استفاده میکنند که ترکیبی از روش‌های زیستی، شیمیایی و فناورانه است.
کنترل بیولوژیکی با دشمنان طبیعی
کنترل بیولوژیکی موثرترین روش غیرشیمیایی برای آفات پسته است. کفشدوزک پسیل‌خوار دشمن طبیعی پسیل پسته است که با تغذیه روزانه از ۲۰۰ پوره، جمعیت آفت را تا بیش از ۵۰٪ کاهش می‌دهد. رهاسازی ۵۰ تا ۱۰۰ کفشدوزک بالغ یا لارو در هر درخت توصیه می‌شود. همچنین نصب ۲۰۰۰ کارت زرد چسبنده بین ردیف‌ها از اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد، برای به دام انداختن پسیل‌های بالغ موثر است.
برنامه‌ریزی فصلی برای سمپاشی
برنامه‌ریزی فصلی برای سمپاشی، کلید موفقیت در کنترل آفات و بیماری های پسته است. در بهار، حشرات مفید کمتری در باغ حضور دارند و این زمان مناسبی برای استفاده از کارت‌های زرد چسبنده است.
به طور کلی، سمپاشی بهاره درختان پسته از اوایل فروردین شروع می‌شود و تا اواخر خرداد ادامه می‌یابد. در این مدت، آفات مهمی مانند پسیل پسته، سنک پسته، زنجره پسته و پروانه‌های مختلف فعال هستند. حفظ جمعیت دشمنان طبیعی در بهار با استفاده از سموم کم‌خطر می‌تواند تا حد زیادی از طغیان آفت پسیل در تابستان جلوگیری کند.
استفاده هدفمند از سموم شیمیایی
کنترل شیمیایی آخرین راه‌حل برای مبارزه با آفات پسته است. استفاده از سموم باید هدفمند و با توجه به نوع آفت غالب انجام شود. برخی فرمول‌های ترکیبی موثر عبارتند از:
- استامی پرید ۰/۵ کیلو + کنسالت ۱ لیتر + روغن ولک ۳ لیتر (مناسب برای سنک و میوه‌خوار)
- دیازینون ۱/۵ لیتر + کنسالت ۱ لیتر + روغن ولک ۳ لیتر (مناسب برای زنجره و شپشک واوی)
به عبارت دیگر، سمپاشی باید در هوای خنک و آرام مثل صبح زود یا بعدازظهر انجام شود. آبیاری باغ چند روز قبل از سمپاشی، باعث شاداب شدن علف‌های هرز و جذب بهتر سم می‌شود.
نتیجه‌گیری | رویش سبز
مدیریت بیماری های پسته نیازمند شناخت دقیق علائم مانند زرد شدن برگ‌ها و ترشح صمغ است. پیشگیری، با هرس اصولی، استفاده از نهال مقاوم و آبیاری صحیح، بهترین راه مقابله است. روش‌های تلفیقی بیولوژیک، زراعی و شیمیایی در کنترل بیماری ها موثرند. حفظ دشمنان طبیعی مثل کفشدوزک‌ها اهمیت زیادی دارد و استفاده هدفمند از سموم تکمیل‌کننده این روش‌هاست. پایش مستمر، به‌کارگیری فناوری‌های نوین و دانش روز، کلید موفقیت تولید پسته سالم و باکیفیت است.
منابع: plantvillage – taher – gardeningknowhow
سوالات متداول
بیماریهایی مثل پوسیدگی طوقه، لکه سیاه برگ، شیره خشک و آنتراکنوز از جمله رایجترین بیماریها هستند که با علائم ظاهری قابل شناساییاند.
بیشتر بیماریها در مراحل اولیه با سموم مناسب و مدیریت درست قابل درماناند و نیازی به حذف درخت نیست.
رعایت اصول بهداشت باغ، آبیاری صحیح، تغذیه متعادل و استفاده از سموم پیشگیرانه در زمان مناسب، بهترین راه مقابله است.
اغلب بیماریها در بهار و تابستان، بهویژه در شرایط مرطوب و گرم، گسترش بیشتری پیدا میکنند.
بله، بیماریهای قارچی مثل ورتیسیلیوم و پوسیدگی فیتوفتورا میتونن باعث خسارت جدی و مرگ درخت بشن، پس کنترل بهموقعشون ضروریه.
