بررسی انواع ارقام پسته و ویژگی های هرکدام

ایران با تولید بیش از ۹۰ درصد پسته جهان، بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول است. تنوع ارقام پسته در کشور ما بسیار بالاست و بیش از ۶۰ نوع مختلف با ویژگی‌های گوناگون از نظر طعم، اندازه و شکل وجود دارد. شرایط اقلیمی خاص، کیفیت و طعم بی‌نظیری به پسته ایرانی داده است. ارقام تجاری مهم شامل اوحدی (فندقی)، کله قوچی، احمد آقایی، اکبری و ممتاز هستند که بیش از ۹۵ درصد تولید را به خود اختصاص می‌دهند. در ادامه با این ارقام پسته و ویژگی‌های هرکدام آشنا خواهید شد.

رویش سبز

انواع ارقام پسته در ایران

پسته ایران با غنای تنوع ارقام شناخته می‌شود و این محصول استراتژیک در گستره کشور انواع مختلفی دارد. بر اساس مطالعات، بیش از ۶۰ نوع پسته در ایران شناخته شده است که هر کدام ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند. برخی منابع حتی تعداد ارقام پسته شناخته‌شده را حدود ۹۰ رقم ذکر کرده‌اند.

ارقام پسته اصلی تجاری پسته ایران:

• پسته اکبری
• پسته کله‌قوچی
• پسته احمد آقایی
• پسته فندقی (اوحدی)
• پسته بادامی

سایر ارقام مهم:

• پسته ممتاز
• پسته سفید پسته نوق
• پسته خنجری دامغان
• پسته شاه‌پسند
• پسته قزوینی (کله بزی)
• پسته عباسعلی
• پسته بادامی زرند
• پسته هراتی

بیشتر بدانید: بیماری های پسته؛ از شناخت تا درمان

شناخت کلی از انواع ارقام پسته در ایران

انواع پسته ایرانی از نظر شکل ظاهری در دو گروه اصلی پسته‌های فندقی (گرد) و پسته‌های بادامی (کشیده) طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه با مهم‌ترین ارقام پسته در ایران آشنا می‌شویم.

رقم پسته فندقی (اوحدی)

پسته فندقی یا اوحدی بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ توسط مهدی اوحدی در روستای فتح‌آباد رفسنجان شناسایی شد. این رقم حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کشت پسته ایران را به خود اختصاص داده و بیشترین سطح زیر کشت را در شهرستان رفسنجان دارد. مغز این پسته گرد و فندقی‌شکل بوده و رویه آن ارغوانی‌رنگ است. پوست استخوانی آن کرم‌رنگ و درصد خندان بودن آن بسیار زیاد است. در بازارهای جهانی با نام Round شناخته می‌شود و بیشترین حجم صادرات پسته ایران را تشکیل می‌دهد.

رقم پسته کله قوچی

این پسته اولین بار توسط حاج علی شریفی در روستای دهنو رفسنجان شناسایی شد و به همین دلیل به پسته حاج شریفی نیز معروف است. از درشت‌ترین انواع پسته ایرانی است و در بازار جهانی با نام جامبو شناخته می‌شود. مغز این پسته فندقی‌شکل و درشت، با رویه سرخ‌رنگ و پوست استخوانی سفید است. ویژگی بارز آن فرورفتگی روی سر پوسته استخوانی است که آن را از سایر ارقام پسته متمایز می‌کند. از این پسته به دلیل مغز درشت در صنعت بستنی‌سازی و شیرینی‌پزی استفاده می‌شود.

رقم پسته احمد آقایی

پسته احمد آقایی توسط فردی به نام احمد آقا فروتن در روستای احمدیه نوق رفسنجان شناسایی شد. این پسته از نوع بادامی است با ظاهری کشیده و مغزی نسبتاً درشت. پوستی سفید و روشن و مغزی با پوست قرمز یا ارغوانی دارد. به دلیل طعم مطلوب و ظاهر زیبا، عمدتاً به عنوان آجیل مجلسی استفاده می‌شود. کشورهای هند، چین و یونان از خریداران اصلی این پسته هستند.

رقم پسته اکبری

پسته اکبری بلندترین پسته ایرانی و از گران‌ترین نوع پسته شناخته می‌شود. ظاهری کشیده و بادامی‌شکل دارد و دارای پوست استخوانی کرم تیره و رنگ پوشش جلویی مغز بنفش متمایل به قهوه‌ای است. این پسته یکی از زیباترین پسته‌ها با ظاهری بادامی‌شکل است که به راحتی پوست می‌شود. در بازارهای جهانی با نام Super Long شناخته می‌شود.

رقم پسته بادامی

پسته بادامی به دلیل شباهتش به بادام و حالت کشیده و زیبایی که دارد، یکی از محبوب‌ترین پسته‌های صادراتی به شمار می‌رود. این رقم پسته یکی از پسته‌های لوکس محسوب می‌شود و صادرات آن به کشورهای روسیه، افغانستان و چین بیشتر از سایر ارقام پسته هاست. پسته بادامی از انس ۲۶ تا ۳۸ در بازار موجود است و ژن زودبازده دارد که اوایل مردادماه امکان برداشت آن وجود دارد.

ارقام پسته محلی و کمتر شناخته‌شده

در ایران حدود ۹۰ رقم پسته شناخته شده است که تعدادی از آنها به‌صورت گسترده و تجاری و برخی به‌صورت پراکنده و محدود کشت می‌شوند. از ارقام پسته محلی می‌توان به پسته سفید نوق، پسته شاه‌پسند دامغان، پسته خنجری دامغان، پسته بادامی زرندی و پسته کله بزی یا قزوینی اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: شناخت جامع آفات و بیماری های انگور برای پیشگیری مؤثر

ویژگی‌های ظاهری و کشاورزی تمام ارقام پسته

ویژگی‌های ظاهری و کشاورزی ارقام پسته، در ارزش اقتصادی و بازارپسندی آنها بسیار مهم است و به کشاورزان کمک می‌کند رقم مناسب برای کشت و فروش را انتخاب کنند.

شکل و اندازه مغز پسته

شکل ظاهری پسته در دو گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شود: پسته‌های فندقی (گرد) مانند اوحدی و کله‌قوچی، و پسته‌های بادامی (کشیده) مانند اکبری و احمد آقایی. پسته کله‌قوچی بزرگترین مغز را در بین ارقام پسته دارد و می‌توان گفت بزرگترین و سنگین‌ترین پسته جهان است. مغز پسته اکبری بادامی شکل و درشت بوده و ابعاد پسته خشک شده آن ۱۲/۲۲ میلی‌متر است.

رنگ پوست و مغز

رنگ پوست و مغز پسته از شاخص‌های کیفی مهم هستند. پسته کله‌قوچی دارای پوست سخت سفید مایل به کدر و مغزی به رنگ سرخ تیره است. در مقابل، پسته اکبری دارای پوست استخوانی کرم تیره و رنگ پوشش جلویی مغز بنفش متمایل به قهوه‌ای است. پسته احمد آقایی رنگ پوست سفید و مغزی به رنگ قرمز روشن دارد.

میزان خندانی و یکنواختی

میزان خندانی از عوامل مهم ارزیابی کیفیت پسته است. پسته فندقی (اوحدی) درصد خندان بودن بسیار زیادی دارد. استفاده از روغن ولک در اسفندماه می‌تواند میزان خندانی پسته رقم قزوینی را افزایش دهد. پسته کله‌قوچی دارای بیشترین درصد زودخندانی و کمترین درصد شکاف خوردگی نامنظم در بین ارقام تجاری پسته است.

مقاومت به آفات و بیماری‌ها

رقم اوحدی نسبت به آفت پسیل مقاوم‌تر است، درحالی‌که ارقام اکبری، احمد آقایی و کله قوچی حشره پسیل بالغ را بیشتر به خود جذب می‌کنند. به طور کلی ارقام پسته کشیده و بادامی شکل مانند بادامی زرند مقاومت نسبی در مقابل بیماری‌ها و آفات از خود نشان می‌دهند.

نیاز سرمایی و گرمایی

درختان پسته برای شکوفایی طبیعی جوانه‌ها به یک دوره سرما نیاز دارند. نیاز سرمایی تمام ارقام پسته متفاوت است:

عدم تأمین نیاز سرمایی باعث گلدهی ناقص و غیریکنواخت و کاهش چشمگیر عملکرد می‌شود.

میزان باردهی و سال‌آوری

درختان پسته چرخه باروری دوساله دارند. ارقام احمد آقایی، سفید پسته نوق و فندقی زودرس بیشترین شدت سال‌آوری را دارند، در حالی که جندقی، شاه‌پسند و ایتالیایی شدت سال‌آوری کمتری دارند. پسته اکبری پتانسیل تولید بالا و سال‌آوری شدید دارد اما باردهی زیاد آن هر چند سال یکبار است. درختان پسته بین ۱۰ تا ۱۵ سالگی به اوج بهره‌وری می‌رسند.

کاربرد تجاری و صادراتی ارقام پسته مختلف

صنعت پسته ایران با تنوع بی‌نظیر ارقام پسته، بخش مهمی از اقتصاد کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد. نزدیک به ۹۰ درصد از پسته تولیدی ایران به خارج از کشور صادر می‌شود که نشان‌دهنده اهمیت ویژه این محصول در بازارهای جهانی است.

پسته‌های مناسب بازار داخلی

در بازار داخلی، پسته احمد آقایی و اکبری بیشترین مصرف را دارند. پس از پسته احمد آقایی، پسته اکبری حدود ۸۰ درصد از نیاز مصارف درون کشور را تامین می‌کند. پسته احمد آقایی در ایران به «پسته اشرافی و مجلسی» معروف است و یکی از اجزای مهم ترکیب آجیل مجلسی در شب عید و مراسم خاص محسوب می‌شود. همچنین پسته کله‌قوچی به دلیل درشتی و ظاهر جذاب، محبوبیت خاصی در بازار داخلی دارد.

پسته‌های صادراتی پرطرفدار

پسته فندقی (اوحدی) با حدود ۶۰ درصد، بیشترین سهم صادرات پسته ایران را به خود اختصاص داده است. این رقم به دلیل کوچک بودن، آفت‌زدگی کمتری داشته و صادرات آن به کشورهای اروپایی راحت‌تر صورت می‌گیرد. در مقابل، پسته احمد آقایی در بازارهای هند، یونان و آلمان محبوبیت خاصی دارد. پسته بادامی نیز عمدتاً به کشورهای چین، روسیه و افغانستان صادر می‌شود.

ارقام پسته لوکس و مجلسی

پسته اکبری به عنوان لوکس‌ترین نوع پسته شناخته می‌شود و گران‌ترین رقم پسته ایرانی است. این محصول یکی از پسته‌های تجملی در ایران و حتی در تمام دنیاست. در کشورهای ثروتمند اروپایی، پسته اکبری شور طرفداران بسیار زیادی دارد و به عنوان نمونه‌ای از خوراکی‌های اعیانی شناخته شده است. پسته اکبری بهترین انتخاب برای جشن‌های خانوادگی، پذیرایی‌ها و مهمانی‌های رسمی است.

نقش ارقام پسته در بازار جهانی

در بازار جهانی، پسته‌های ایرانی در سه گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:

• Long (کشیده): شامل اکبری، احمد آقایی و بادامی
• Round (کروی): شامل فندقی (اوحدی)
• Jumbo (درشت و کروی): مانند کله‌قوچی

سه کشور ایران، آمریکا و ترکیه بیش از ۹۰ درصد بازار پسته دنیا را در دست دارند. اگرچه پسته ایران از نظر سایز‌بندی از پسته آمریکا ضعیف‌تر است، اما از نظر طعم، بهترین کیفیت را پسته ایران و به‌خصوص تولیدات رفسنجان دارد. این برتری طعم، مزیت رقابتی مهمی در بازارهای جهانی محسوب می‌شود و به‌رغم رقابت شدید با آمریکا، پسته ایران همچنان جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی دارد.

مقاله پیشنهادی: نکات طلایی در انتخاب بهترین کود برای درخت گردو

مقایسه ارقام پسته ایرانی با پسته خارجی

امروزه کشورهای مختلفی مانند آمریکا و ترکیه وارد عرصه تولید پسته شده‌اند، اما ارقام پسته ایرانی همچنان از جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برخوردار است. در این بخش به بررسی تفاوت‌های پسته ایرانی با انواع خارجی می‌پردازیم.

1. طعم و کیفیت:

• پسته ایرانی: طعمی غنی، شیرین و ملایم، دارای چربی و روغن مفید بیشتر

• پسته آمریکایی: طعمی تلخ‌تر و خشک‌تر، ظاهری یکنواخت ولی طعم کمتر طبیعی

• پسته ترکیه‌ای: طعم خوب ولی چربی کمتر و خوش‌طعم‌تر از آمریکایی اما کمتر از ایرانی

2. ظاهر و رنگ:

• ایرانی: بلند، باریک، رنگ پوست تیره‌تر، بزرگ‌تر، نسبت مغز به پوست بیشتر، بافت کرمی و چرب

• آمریکایی: کوتاه‌تر، تپل‌تر، پوست روشن‌تر، بافت خشک‌تر و شکننده‌تر

• ترکیه‌ای: کوچک‌تر، پوست استخوانی سفت‌تر، باز کردن دشوار

3. ارزش اقتصادی:

• پسته ایرانی: قیمت مناسب‌تر در بازار جهانی، تولید حدود ۴۷۰ هزار تن

• آمریکا: رتبه اول تولید در ۲۰۲۰ با رشد ۱۵٪

• ترکیه: قیمت بالاتر از پسته کالیفرنیا به علت طعم خاص

4. دلایل برتری پسته ایرانی:

• اقلیم و خاک مناسب

• تنوع ارقام بالا (بیش از ۹۰ نوع در مقابل ۳-۴ نوع در آمریکا)

• قابلیت حرارت‌پذیری بالا (۱۶۰-۱۸۰ درجه سانتی‌گراد)

• درصد پایین پسته پوک (کیفیت بهتر)

جدول مقایسه کلی

سوالات متداول