آموزش کاشت و پرورش چغندر: از بذر تا برداشت

در واقع، کاشت و پرورش چغندر به دلیل سازگاری بالا با شرایط مختلف محیطی، انتخابی هوشمندانه برای کشاورزان است. این گیاه نسبت به سرما، گرما، شوری و خشکی تحمل خوبی دارد و همچنین در مناطقی که امکان تأمین آب کافی وجود دارد، می‌تواند جایگزین مناسبی برای کشت‌های پرآب‌تر باشد.

در این راهنمای جامع، ما تمام نکات ضروری برای کاشت و پرورش چغندر موفق را به شما آموزش خواهیم داد. از انتخاب زمین مناسب و استفاده صحیح از کودها گرفته تا برداشت به موقع و اصولی محصول، همه موارد را به صورت گام به گام بررسی خواهیم کرد.

آشنایی با انواع چغندر و ویژگی های آن ها

چغندر، با نام علمی Beta vulgaris، گیاهی از خانواده اسفناجیان است که در انواع مختلف و با کاربردهای متنوع کشت می‌شود. این گیاه ارزشمند به دلیل تنوع در رنگ، شکل و کاربرد، جایگاه ویژه‌ای در صنعت کشاورزی و تغذیه دارد.

بیشتر بدانید: کاشت و پرورش جو: چطور بهترین محصول را برداشت کنیم؟

معرفی گونه های مختلف چغندر

چغندر به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: چغندر برگی که با نام Chard شناخته می‌شود و چغندر ریشه‌ای که برگ‌های آن بیشتر جنبه علوفه‌ای دارد. علاوه بر این، گونه‌های متنوعی از چغندر وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارند:

• چغندر طلایی: با رنگ زرد طلایی و طعم ملایم و دلپذیر.
• چغندر چیاگیا: با طرح راه‌راه و ترکیبی از رنگ‌های زرد، نارنجی، قرمز و کرمی.
• چغندر کوچک (بیبی): که در مراحل اولیه رشد برداشت می‌شود.

مقایسه چغندر قند و چغندر لبویی

چغندر قند و لبویی تفاوت‌های قابل توجهی دارند:

خصوصیات هر نوع و کاربردهای آن

چغندر قند به عنوان منبع اصلی تولید شکر در دنیا شناخته می‌شود. از سوی دیگر، چغندر لبویی به دلیل وجود رنگدانه بتالین، رنگ قرمز خاصی دارد و سرشار از مواد مغذی مانند روی، مس، منیزیم، فسفر و ویتامین‌های گروه B است.

چغندر علوفه‌ای نیز گونه دیگری است که ریشه‌های دراز و حجیم دارد و به دلیل محصول زیاد در هکتار، برای تغذیه دام استفاده می‌شود. همچنین، برگ‌های تمام انواع چغندر قابلیت استفاده به عنوان علوفه را دارند.

میوه و برگ چغندر هر دو قابل استفاده هستند. میوه آن در تهیه انواع غذاها، سالادها و آبمیوه‌ها کاربرد دارد، در حالی که برگ‌های آن در تهیه آش، بورانی و سایر غذاهای سنتی ایرانی استفاده می‌شوند. این تنوع در کاربرد، چغندر را به یکی از محصولات چند منظوره در صنعت کشاورزی تبدیل کرده است.

شرایط محیطی مناسب برای کاشت و پرورش چغندر

موفقیت در کاشت و پرورش چغندر به شرایط محیطی مناسب بستگی دارد. برای دستیابی به محصول با کیفیت و عملکرد بالا، باید به عوامل مختلف محیطی توجه ویژه‌ای داشت.

دما و نور مورد نیاز کاشت چغندر

چغندر برای رشد بهینه به دمای مناسب نیاز دارد. بهترین دما برای رشد این گیاه بین ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد است. همچنین، دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

از طرف دیگر، چغندر گیاهی روز بلند است و به نور زیادی برای رشد و تجمع قند در ریشه نیاز دارد. وجود روزهای آفتابی با شدت نور زیاد در اواخر تابستان و اوایل پاییز موجب افزایش ذخیره قند و بالا رفتن ارزش چغندر می‌شود.

خاک و pH مناسب کاشت و پرورش چغندر

بهترین خاک برای کاشت و پرورش چغندر، خاک‌های با بافت رسی-شنی و دارای زهکشی مناسب است. خاک‌های مناسب باید دارای خصوصیات زیر باشند:

• pH خنثی تا کمی قلیایی (حدود ۷ تا ۷.۲)
• زهکشی مناسب و تهویه کافی
• عاری از سنگ و مواد سخت
• دارای مواد آلی کافی

خاک‌های فشرده و سفت که معمولاً با کمبود مواد آلی همراه هستند، برای کاشت و پرورش چغندر مناسب نیستند. به طور کلی، محیط خاکی مناسب باید دارای هوای کافی بین ذرات خاک باشد تا اجازه گردش و نفوذ آب را بدهد.

نقل قول:

Beets grow best in well-prepared, fertile soil, but will tolerate average to low soil fertility. A soil pH between 6.0 and 7.0 is best, and slightly alkaline (7.0+) soils can be tolerated. Beets will not tolerate acidic soils (pH below 6.0). To allow the round beetroots to develop properly, the soil should be free of rocks and other obstacles. “Source“

ترجمه: چغندر در خاکی که به خوبی آماده شده و حاصلخیز است بهتر رشد می کند، اما حاصلخیزی متوسط ​​تا پایین خاک را تحمل می کند. pH خاک بین 6.0 و 7.0 بهترین است و خاک های کمی قلیایی (7.0+) را می توان تحمل کرد. چغندر خاک های اسیدی (pH زیر 6.0) را تحمل نمی کند. برای اینکه چغندرهای گرد به درستی رشد کنند، خاک باید عاری از سنگ و سایر موانع باشد.

میزان رطوبت و آبیاری

با وجود اینکه چغندر گیاهی مقاوم به خشکی است، برای دستیابی به عملکرد بالا به رطوبت کافی و برنامه‌ریزی دقیق آبیاری نیاز دارد. میزان آب مورد نیاز در طول دوره رشد در مناطق مختلف بین ۷۳۰۰ تا ۱۳۶۰۰ مترمکعب در هکتار متغیر است.

برنامه آبیاری باید بر اساس شرایط اقلیمی تنظیم شود. در روزهای گرم سال هر ۶ تا ۱۰ روز یکبار و در فصول خنک به دلیل دیرتر خشک شدن خاک هر ۲۰ تا ۳۰ روز یکبار آبیاری توصیه می‌شود. علاوه بر این، آبیاری‌های سنگین در زمان کاشت به دلیل سرد شدن زمین، موجب تأخیر در سبز شدن بذور می‌شود.

بیشتر بخوانید: راهنمای تشخیص و درمان آفات و بیماری های گیاهان آپارتمانی

مراحل آماده سازی زمین و کاشت چغندر

آماده‌سازی صحیح زمین، پایه و اساس موفقیت در کاشت چغندر است. میزان محصول نهایی تا حد زیادی به کیفیت آماده‌سازی بستر بذر بستگی دارد.

شخم و آماده سازی بستر

بهترین زمان برای شخم زدن مزارع، فصل پاییز است. این زمان‌بندی چندین مزیت دارد: امکان استفاده بهینه از ماشین‌آلات، ذخیره‌سازی رطوبت مناسب در خاک و جلوگیری از تأخیر در کشت بهاره. عمق شخم باید بین ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر باشد و زمین باید از نظر رطوبتی در وضعیت گاورو قرار داشته باشد.

در زمان شخم، کودهای فسفره و پتاسه را در سطح مزرعه پخش می‌کنند. بهتر است فسفر از منبع سوپر فسفات و پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم تأمین شود. پس از اتمام سرما، با استفاده از گاوآهن قلمی یک شخم سطحی زده می‌شود که به از بین رفتن علف‌های هرز تازه سبز شده نیز کمک می‌کند.

زمان مناسب کاشت چغندر در مناطق مختلف

کاشت چغندر در ایران به دو صورت بهاره و پاییزه انجام می‌شود. برای مناطق مختلف:

• کشت پاییزه: از اواخر شهریور تا اوایل آذرماه (مناسب مناطق جنوبی مانند خوزستان)
• کشت بهاره: از اوایل اسفند تا اواخر اردیبهشت (مناسب مناطق سردسیر)

نکته مهم این است که تأخیر در کاشت چغندر یا کشت زودهنگام، هر دو می‌توانند به کاهش عملکرد محصول منجر شوند. زمانی که متوسط درجه حرارت روزانه به ۴ تا ۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، می‌توان بذر چغندر را کشت کرد.

روش های کاشت بذر

کاشت چغندر به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. در کشت ردیفی، بذرها در خطوط موازی با فاصله ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر از یکدیگر و در عمق ۱.۵ تا ۲ سانتی‌متری خاک قرار می‌گیرند.

بذر چغندر به دلیل داشتن لایه پوشش سخت، در زمان کشت به رطوبت زیادی نیاز دارد. برای جوانه‌زنی، بذر باید ۱۲۰ تا ۱۵۰ درصد وزن خود آب جذب کند. علاوه بر این، زمانی که جوانه‌ها تولید شده اما هنوز از خاک خارج نشده‌اند، آبیاری مجدد برای تسهیل خروج جوانه‌های ضعیف اولیه ضروری است.

مهم‌ترین نکته در آماده‌سازی زمین این است که خاک تا عمق حدود ۳ سانتی‌متر کاملاً نرم و عاری از هرگونه سنگ، کلوخ و ریشه گیاهان باشد. عمق کاشت بسته به نوع خاک، امکان بارندگی یا آبیاری و حرارت خاک بین ۲ تا ۵ سانتی‌متر متغیر است.

اصول پرورش چغندر و مراقبت از مزرعه

پرورش چغندر به صورت اصولی نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان و کیفیت محصول نهایی دارد. برای دستیابی به عملکرد مطلوب، رعایت اصول علمی در مراحل مختلف رشد گیاه ضروری است.

برنامه آبیاری و کوددهی

برای تولید یک ریشه ۵۰۰ گرمی چغندر، به ۴۰ تا ۵۰ لیتر آب نیاز است. میزان کل آب مورد نیاز در طول دوره رشد بین ۷۳۰۰ تا ۱۳۶۰۰ متر مکعب در هکتار متغیر است. در روزهای گرم سال هر ۶ تا ۱۰ روز یکبار و در فصول خنک هر ۲۰ تا ۳۰ روز یکبار آبیاری توصیه می‌شود.

در برنامه کوددهی، استفاده از کودهای فسفر در مراحل اولیه رشد نقش مهمی در استقرار گیاه دارد. همچنین، برای افزایش عملکرد و کیفیت محصول، استفاده از کودهای پتاسیم در مراحل غده‌دهی توصیه می‌شود.

مقاله مرتبط: راهنمای کامل کوددهی چغندر لبویی: اسرار دو برابر کردن محصول

کنترل علف های هرز

علف‌های هرز یکی از عوامل اصلی محدودکننده تولید چغندر در جهان هستند. رقابت علف‌های هرز با چغندر بر سر آب، مواد غذایی و نور صورت می‌گیرد، که در این میان نور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علف‌های هرزی که در ۸ هفته اول پس از کاشت یا ۴ هفته پس از مرحله دو برگی ظاهر می‌شوند، می‌توانند عملکرد ریشه را ۲۶ تا ۱۰۰ درصد کاهش دهند.

برای کنترل علف‌های هرز، استفاده از علف‌کش‌های پس از رویش مانند فنمدیفام، کلریدازون و متامیترون توصیه می‌شود. از سوی دیگر، استفاده از عصاره برگ چغندر به عنوان یک روش طبیعی می‌تواند جوانه‌زنی علف‌های هرز را تا ۷۵ درصد کاهش دهد.

مبارزه با آفات و بیماری ها

بر اساس آمار موجود، خسارت سالانه آفات و بیماری‌ها در مزارع چغندر بین ۱۱ تا ۳۳ درصد است. برای مبارزه با آفات مهم مانند کرم برگ‌خوار، استفاده از سموم فوزالن ۳۵ درصد به میزان دو لیتر در هکتار و دیازینون ۶۰ درصد به میزان یک لیتر در هکتار توصیه می‌شود.

در کنار مبارزه شیمیایی، روش‌های زراعی مانند:

• شخم عمیق پس از برداشت محصول
• کشت زودهنگام و به موقع
• حذف علف‌های هرز میزبان
• یخ‌آب زمستانه برای از بین بردن شفیره‌ها

نیز در کنترل آفات و بیماری‌ها موثر هستند. بنابراین، ترکیبی از روش‌های مختلف مبارزه می‌تواند به حفظ سلامت مزرعه کمک کند.

تکنیک های افزایش عملکرد محصول

برای افزایش عملکرد محصول در طول پرورش چغندر، به‌کارگیری تکنیک‌های علمی و اصولی ضروری است. با رعایت اصول صحیح در مراحل مختلف رشد، می‌توان به عملکرد مطلوب دست یافت.

اصول تغذیه گیاه

تغذیه مناسب چغندر نقش کلیدی در افزایش عملکرد و کیفیت محصول دارد. برای دستیابی به محصول با کیفیت، استفاده از کودهای مختلف در زمان‌های مناسب ضروری است. کمبود عناصر میکرو مانند آهن، منگنز، بور و روی می‌تواند تا ۳۰ درصد از عملکرد محصول بکاهد.

برنامه کوددهی باید بر اساس نتایج آزمایش خاک تنظیم شود. کودهای فسفره و پتاسه باید در پاییز به طور یکنواخت در زمین پخش شده و با دیسک سبک در عمق ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری خاک مخلوط شوند. همچنین، استفاده از کودهای آلی، به‌ویژه کودهای حیوانی، می‌تواند تا حد زیادی در افزایش عملکرد کمی و کیفی مزارع چغندر مؤثر باشد.

تنظیم تراکم کاشت چغندر

تراکم مناسب بوته یکی از عوامل اصلی در افزایش عملکرد چغندر است. مطالعات نشان می‌دهد که تراکم ۹۰ تا ۱۱۰ هزار بوته در هکتار در هنگام برداشت برای دستیابی به عملکرد مطلوب بسیار مؤثر است. علاوه بر این، برای رسیدن به این تراکم، فواصل خطوط کاشت باید به حدود ۵۰ سانتی‌متر کاهش یابد و فواصل بوته‌ها روی خطوط بین ۱۸ تا ۲۲ سانتی‌متر تنظیم شود.

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که آرایش‌های کاشت با دو خط روی یک پشته و فواصل ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متری، با تراکم ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار بوته، نتایج مطلوبی داشته است. در این روش، گیاهان فقط از یک طرف آبیاری می‌شوند که به صرفه‌جویی در مصرف آب کمک می‌کند.

مدیریت آبیاری پیشرفته

مدیریت صحیح آبیاری نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول دارد. مطالعات علمی نشان می‌دهد که برای تولید یک ریشه ۵۰۰ گرمی حدود ۴۰-۵۰ لیتر آب نیاز است. آب مورد نیاز در پرورش چغندر در طول فصل رشد ۶۵۰-۷۵۰ میلی‌متر می‌باشد.

روش‌های نوین آبیاری مانند:

• آبیاری قطره‌ای (سطحی و زیرسطحی)
• آبیاری بارانی
• آبیاری نشتی مدرن

مزایای استفاده از این روش‌ها شامل کاهش مصرف آب، کاهش رشد علف‌های هرز، افزایش کمی تولید، بهبود کیفیت محصول و افزایش درصد قند است.

مطالعات در منطقه رودشت نشان داده است که با ۳۰ درصد صرفه‌جویی در آب مصرفی نسبت به آبیاری معمول، می‌توان به بیشترین عملکرد قند ناخالص دست یافت. همچنین در منطقه برآان، با قطع آب آبیاری در انتهای فصل رشد، ۴۰ درصد صرفه‌جویی در آب مصرفی حاصل شده و بیشترین عملکرد قند به دست آمده است.

در مقایسه روش‌های مختلف آبیاری، آبیاری بارانی به دلیل میزان آب مصرفی کمتر و عملکرد ریشه بالاتر بر روش‌های دیگر برتری دارد. علاوه بر این، آبیاری نشتی مدرن نسبت به روش سنتی از نظر کارایی مصرف آب برای عملکرد ریشه و عملکرد قند برتری نشان داده است.

تشخیص زمان مناسب برداشت

زمان مناسب برداشت چغندر به عوامل متعددی بستگی دارد. بهترین زمان برداشت هنگامی است که عیار قند و خلوص شربت ریشه گیاه به بیشترین میزان خود برسد. همچنین، وقتی چغندر به طور کامل رسیده و آماده برداشت باشد، وزن ریشه دو برابر وزن برگ‌ها می‌شود.

در کاشت چغندر بهاره، دوره برداشت از اوایل مهر ماه آغاز شده و تا آذر ماه ادامه دارد. از سوی دیگر، در کاشت چغندر پاییزه در مناطق گرمسیر، بهترین زمان برداشت محصول از فروردین تا خرداد ماه است. علاوه بر این، برای چغندر علوفه‌ای، زمان برداشت از اواخر فروردین تا اواسط خرداد، بسته به رقم چغندر متفاوت است.

نشانه‌های رسیدگی چغندر شامل:

• زرد شدن برگ‌های پیر
• کند شدن رشد برگ‌های جوان
• کاهش رشد اندام‌های هوایی

تکنیک‌های صحیح برداشت

برای برداشت موفق، حدود دو هفته قبل از برداشت، در صورت کم بودن رطوبت خاک، یک آبیاری سطحی توصیه می‌شود. با این حال، باید از آبیاری عمیق خودداری کرد زیرا رطوبت زیاد باعث فشردگی خاک و چسبیدن گل و لای به ریشه‌ها می‌شود.

در روش برداشت مکانیزه، فاصله بین قطع برگ‌ها و سرزنی ریشه‌ها تا کندن کامل آنها نباید بیش از 2 تا 3 روز باشد، زیرا در غیر این صورت ریشه‌ها رشد کرده و مقدار قند محصول کاهش می‌یابد.

نتیجه گیری رویش سبز

کاشت و پرورش چغندر، با رعایت اصول علمی و فنی که در این راهنما به آن‌ها پرداختیم، می‌تواند به نتایج مطلوبی منجر شود. انتخاب نوع مناسب چغندر، توجه به شرایط محیطی، آماده‌سازی صحیح زمین و مدیریت دقیق آبیاری، همگی در موفقیت این محصول نقش کلیدی دارند.

بنابراین، کشاورزان باید به تمام جنبه‌های پرورش چغندر، از انتخاب بذر مناسب تا برداشت و ذخیره‌سازی صحیح محصول توجه ویژه داشته باشند. مدیریت علمی مزرعه، کنترل آفات و بیماری‌ها و استفاده از روش‌های نوین آبیاری می‌تواند عملکرد محصول را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.

منبع خارجی:

almanac – fa.wikipedia – gardenary – growinginthegarden

سوالات متداول